مشتێک سەرنج و مشتێک پەپوولە
کارۆ حوسێن/نووسەر
March 25, 2020
مشتێک سەرنج و مشتێک پەپوولە
کارۆ حوسێن
گه‌ر باسی قورسیی نووسین بكه‌ین له‌نێو ژانره ئه‌ده‌بییه‌كاندا به بۆچوونی من شیعر قورسترینیانه، چونكه نووسینی شیعر پشت به بیركردنه‌وه نابه‌ستێت ئه‌وه‌نده‌ی كه‌شی تایبه‌ت و گونجاوی پێویسته، ئه‌وه‌نده‌ی شاعیریبوونی مرۆڤی پێویسته ئه‌وه‌نده نووسه‌ربوونی پێویست نییه، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه بگره له خوێندنه‌وه‌شدا قورسی و تایبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌یه. خوێنه‌ر ئه‌وه‌نده پێویستی به بیركردنه‌وه نییه ئه‌وه‌نده‌ی ده‌بێت هه‌ست بكات. به‌م شێوه‌یه پێم وایه شیعر خۆی داوامان لێ ده‌كات و ئێمه ده‌یخوێنینه‌وه تا ئه‌وكاته‌ی خۆی پێمانده‌ڵێت به‌رده‌وامبه، ده‌ستهه‌ڵگرتن و گه‌ڕانه‌وه بۆلای و خوێندنه‌وه‌ی فرمانێكه له ناوه‌وه‌ی ده‌قه‌وه بڕیاری لێ ده‌درێت نه‌ك ئێمه‌ی خوێنه‌ر.
له شیعرێكه‌وه چوون بۆ شیعرێكی تر كارێكی هه‌روا ئاسان و ساكار نییه، به‌ڵكو ئه‌وه‌ش جۆرێك له ئاگایی ده‌وێت، دوو هه‌ناسه‌ی جیاوازن هه‌ندێك جار خوێنه‌ر له شیعرێكه‌وه بۆ شیعرێكی تر پێویستی به گۆڕینی ده‌نگیشی هه‌یه ئه‌گه‌ر به‌ده‌نگ بیخوێنێته‌وه. له رۆمانێكدا ماوه‌ی گۆڕینی هه‌ناسه‌كان دوورتره به‌راورد به شیعر كه وێنه بۆ وێنه هه‌ناسه‌كان گۆڕینیان ده‌وێت، بگره رۆمان له هه‌ندێك شوێندا خۆی داوای یه‌ك هه‌ناسه‌یمان لێ ده‌كات. ته‌نانه‌ت ئه‌و پچڕانی هه‌ناسه‌ی خوێندنه‌وه‌یه بۆ كۆمه‌ڵه‌چیرۆكیش به راست ده‌زانم، كۆمه‌ڵه‌چیرۆك هه‌یه ناتوانرێت چیرۆكه‌كانی به‌سه‌ر یه‌كه‌وه بخوێنرێته‌وه ئه‌گه‌ر كاتیشمان هه‌بێت. (ئه‌مه حوكمدان نییه، به‌ڵكو روونكردنه‌وه‌ی تایبه‌تمه‌ندییه، كه ده‌بێت خوێنه‌ر ئاگاداریان بێت.)
شیعر ده‌قێك نییه خوێنه‌ر هێڵی به‌ژێردا بهێنێت، یان له‌ناو ده‌قه‌كه‌دا بگه‌ڕێ بۆ دوودێری جوان تا له‌وێوه حوكمی جوانی ده‌قه‌كه بدات، به‌ڵكو هه‌ستێكه ده‌رده‌بڕدرێت پاڵپشت به وشه و رسته و نه‌خشاندنی وێنه‌یه‌ك له‌لایه‌ن شاعیره‌وه (وێنه‌ی شیعری). هه‌رله‌وێشه‌وه ده‌توانین جوانی شیعرێك دیاری بكه‌ین.
ده‌رباره‌ی مشتێك په‌پووله
شیعره‌كان به زمانێك نووسراون كه خوێنه‌ر ده‌بێت به‌سه‌بره‌وه بیانخوێنێته‌وه. وشه دوای وشه هه‌ست ده‌رنابڕن، به‌ڵكو هه‌سته‌كان وشه‌كان رێكده‌خه‌ن. شیعری كورتن. هی ئه‌وه نین لێیان بپه‌ڕێنیت. زۆربه‌ی شیعره‌كان تا خوێندنه‌وه‌ی كۆتا وشه ماناكه‌یان یان وێنه‌كه‌یان ته‌واو ناكه‌ن. (خۆشه‌ویستی ئه‌وی دی) چه‌قه، كه شیعره‌كان پانتاییش وه‌رده‌گرن ئه‌و خۆشه‌ویستییه زاڵه، به‌شێوه‌یه‌ك راسته‌وخۆ خوێنه‌ر كاڵ هه‌ست به نیشتیمانێكی تێكشكاو و وێرانبوو ده‌كات، به‌ڵام هه‌ر له خۆشه‌ویستی ئه‌وی دییه‌وه خه‌مێكی قووڵ بۆ ئه‌و نیشتمانه وێرانبووه به‌دی ده‌كات.
هه‌ندێك له شیعره‌كان كۆتاییه‌كی نادیاریان هه‌یه، خاڵی كۆتایی دانه‌نراوه. ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندیی به‌و خاڵه‌وه هه‌یه كه به وشه هه‌سته‌كان ده‌رنه‌بڕدراون. بۆ روونكردنه‌وه‌ی ئه‌مه پێموایه پێویسته بۆچوونێكی تری خۆم بڵێم له‌باره‌ی شیعره‌وه (شیعر پێش ئه‌وه‌ی وشه بێت هه‌سته، كاتێك هه‌ست گوێزرایه‌وه بۆ خوێنه‌ر پێویسته شاعیر بوه‌ستێ، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ڕسته‌كه‌ش كۆتایی نه‌هاتبوو.)
ده‌رباره‌ی وه‌رگێڕانه‌كه‌ی، عه‌بدوڵڵا تاهیر به‌رزنجی وه‌رگێڕانی مشتێك په‌پووله به جوان و باش وه‌سف ده‌كات (من عه‌ره‌بی نازانم بۆیه رای مامۆستا عه‌بدوڵڵا-م گواسته‌وه بۆ ئێره، جیاواز له‌وه‌ش هه‌ر بۆچوونێكی ئه‌و بۆ من گرنگی و قورسایی خۆی هه‌یه)، من هۆكاری سه‌ركه‌وتوویی وه‌رگێڕانه‌كه ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ چه‌ند هۆكارێك یه‌كه‌م: ته‌یب جه‌بار مێژوویه‌كی درێژی هه‌یه له نووسینی شیعردا، ئه‌مه‌ش وای كردووه كه شاره‌زاییه‌كی زۆری هه‌بێ ده‌رباره‌ی فۆڕم و ته‌كنیكه‌كانی شیعر، دووه‌م: زمانزانی و په‌رۆشی بۆ زمان، سێیه‌م: شاره‌زایی له كولتوور و شێوه ژیانی نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب، چونكه وه‌رگێڕ خه‌ڵكی كه‌ركوكه و كه‌م تا زۆر له نزیكه‌وه له‌گه‌ڵیان ژیاوه، یان له‌نێویاندا هاوڕێی نزیكی هه‌بووه. (هه‌ڵبه‌ت ئه‌مه بۆ ئه‌م نه‌وه‌یه‌ی دانیشتوو یان خه‌ڵكی كه‌ركوك به‌ڕاست نازانم) ئه‌م سێ هۆكاره پێكه‌وه و عه‌شقی ئه‌ده‌بیات لای ته‌یب جه‌بار وایان كردووه ئێمه به‌ر وه‌رگێڕانێكی جوان بكه‌وین و هه‌روه‌ك زمانه یه‌كه‌مه‌كه‌ی خۆی كه پێی نووسراوه چێژ له ده‌قه‌كان وه‌ربگرین.
له شیعره‌كانی (مشتێك په‌پووله)دا خۆشه‌ویستی جۆگه‌له ده‌كات به‌ره‌و ئه‌وی دی، ئه‌وی دی به‌مانای خانمێك كه هه‌میشه له ته‌نیشتمانه‌وه ده‌ستمان له‌نێو تاڵه‌كانی قژیدا گه‌رم گه‌رم ده‌بن و خۆیان له‌بیر ده‌كه‌ن، خانمێك كه له‌گه‌ڵ كۆتره سپییه‌كانی جارانی نێوه‌ڕاستی شاردا هه‌ڵفڕی و بۆ ئه‌به‌د نایبینینه‌وه، به‌ڵام نه‌ك ناتوانین به‌بێ وه‌فا ناوی بێنین به‌ڵكو ناچارین له هه‌موو پێناسه‌كردنه‌وه‌یه‌كی وه‌فا و جوانیدا ئه‌و بكه‌ینه‌وه به نموونه، نیشتمانێكی وێرانبووی سه‌رڕووی جوگرافیا و نیشتمانێكی گه‌شاوه‌ی نێو دڵمان. ئه‌وانێك كه هه‌ر خۆیان ئیلهامی ئه‌و خۆشه‌ویستیه‌ن. ئه‌وانێك كه جوانی و بۆنخۆشی به‌م جۆگه‌له‌یه ده‌به‌خشن. له‌ولاوه‌ش جه‌نگ و ململانێكان به‌رد دوای به‌رد، جارێك به‌ردی گه‌وره و جارێك به‌ردی بچووك ده‌خه‌نه جۆگه‌له‌كه‌وه، ژه‌نگی سه‌ر ئاسنی رقیان ده‌كڕێنن و ده‌یخه‌نه ناو جۆگه‌له‌كه‌وه تا به ژه‌نگ ره‌نگڕێژ و تام ژه‌نگی بكه‌ن. ده‌یانه‌وێت به بۆنی بارووت بۆنخۆشی له جۆگه‌له‌كه بسێننه‌وه. به‌ڵام ئاخۆ جۆگه‌له‌یه‌ك سه‌رچاوه‌كه‌ی خۆشه‌ویستی ئه‌وانی دی بێت ده‌تواننرێت وشك بكرێت؟ ده‌توانرێت جوانی لێ دابماڵرێت؟ كتێبه‌كه، فه‌رموون بۆ خوێندنه‌وه‌ی كتێبه‌كه! هه‌رشاد بن!
مشتێك په‌پووله، عه‌بدولعه‌زیم فنجان، كوردییه‌كه‌ی: ته‌یب جه‌بار، وه‌شانخانه: ناوه‌ندی باڵنده، چاپی یه‌كه‌م، 2019 سلێمانی.
