مشتێك پەپوولەی باخچە شیعرییەكەی عەبدولعەزیم فنجان
عەبدوڵڵا تاهیر بەرزنجی/نووسەر و ڕەخنەگر
January 24, 2020
عەبدوڵڵا تاهیر بەرزنجی
مشتێك پەپوولە یەكێكە لە كۆمەڵە شیعرەكانی شاعیری عیراقی عەبدولعەزیم فنجان، هاوڕێی شاعیر و نووسەر تەیب جەبار وەریگێڕاوە، كارێكە دەبێت بەوەی تاڕادەیەك خوێنەر لە رێگەیەوە، لە ئەزموونی فنجان نزیكبێتەوە.
هەرچەندە ئەم شاعیرە لە كۆتایی حەفتاكانی سەدەی رابردووەوە دەنووسێت، بەڵام زیاتر لە نەوەدەكانی هەمان سەدەدا دەركەوتووە و ئێستایش لە نێو شیعری عیراقیدا بێ گویدان بە كۆدەنگیی، شیعر دەنووسێت و خوێنەرێكی زۆری پەیداكردووە.
عەبدولعەزیم بەشێوەیەكی سەرەكی، دەسەڵاتی كێش وەلادەنێت ولەپەخشاندا هێزی شیعردەدۆزێتەوە و دەیخاتەگەڕ، بە چەشنێك كە سوودێكی باڵا لە هونەری گێڕانەوە دەبینێت.
ئاشكرایە پێش ئەمیش زۆر لە شاعیرانی عیراق سوودیان لە پەخشان وگێڕانەوە بینیوە، بەڵام جیاوازییەكە لەوەدایە، كە هەندێكیان لەناوجەرگەی پەخشان وگێڕانەوەیشدا، دەسبەرداری دەسەڵاتی رەوانبێژی نەبوون، رەوانبێژی بە هەموو ئامرازەكانییەوە. رەوانبێژی لای هەندێكیان، زمانەكەیانی لە ئاستێكی نوخبەویی قورسدا هێڵاوەتەوە، ئەمەیش وایكردووە عەبدولعەزیم خۆی نەداتە دەس فەنبازیی زمان و زیاتر خەریكی گەشانەوەی ئەزموونی تایبەتیی خۆی بێت، بێئەوەی كەلێنی هەبێت و بە زمانبازیی پڕیبكاتەوە.
یەكێك لە تێمە گرنگەكانی دەقەكانی، جەختكردنە لەسەر گەڕانەوە بۆ كەشوهەوای ئەفسانەی سۆمەری ئەكەدی، بێئەوەی بەچاوی رابردوو سەیریان بكات، چونكە لە ئێستاوە، بەدیدێكی نوێ، دەڕوانێتە ئەو خەزنەیە و هێمای تایبەتیی خۆی لە هەناویدا دەدۆزێتەوە و لەسەر زەمینەی ئێستا نوێیاندەكاتەوە:
(( بۆ هاوڕێم ئەنكیدۆ كە كۆچی بۆ وڵاتی بەفركرد، رۆژێك ئەم نامەیەم نووسی:
بەستم بەباڵی كۆتری تۆفانەوە و چاوەڕێم كرد.
بەڵام ئەنكیدۆ كۆترەكەی خوارد، پەڕوتووكەكەی لە زەرفێكدا بۆ ناردمەوە، وا منیش بەسەر وڵاتان و كیشوەراندا بڵاوی دەكەمەوە.))
بەشێك لە شیعرێك
سەیركە سەرەتای ئەنكیدۆی دەقەكە چۆنە، كە لە رابردووەوە دەردەپەڕێت، كۆتاییەكەیشی چۆنە، كە لە ئێستا و دیدی شاعیردا بەجۆرێكی دی خۆی دەنوێنێت، سەرەتا متمانە وخۆشەویستییە، كەچی ئەنكیدۆی وەرگر لە كۆتاییدا نەك تەنها نامەكە، بەڵكو كۆترە نامەبەرەكەیش دەخوات.
ئەمەجۆرێكە لە زاوزێكردنی رەمزێكی دیاری رابردوو،كە لەشیعری ئەم نەوەیەدا هەموو ناشیرینیی زەمەنیی حازر هەڵدەمژێت و دەبێت بە سێبەری بێمتمانەیی.
***
خۆشەویستیی پانتاییەكی زۆری شیعری عەبدولعەزیمی داگیركردووە و ئەو بەچارەیەكی گشتگیری دەزانێت، بۆیە لە قاڵبێكی تەسكدا نایهێڵێتەوە، بەڵام وەك وتم چەشنی شێوەی كۆنی ئەدەبی عەرەبی نییە، كە زیاتر لە هاوكێشەی رەوانبێژیدا وەدەردەكەوێت، یا منێكە بەرامبەر منێكی تر زاڵبوون دەنوێنێت، یاخود وەك خۆشەویستیی شیعری سۆفیگەری نییە كە تێیدا میهر وسۆز دەبن بە رەمز و جێگای بیر و پەیوەندییەكی سۆفیگەرانە دەگرنەوە، لەسەر زەمینەی پەیوەندییە واقیعییەكە دەردەكرێن و دەبن بە شتێكی پیرۆز، دیسانەوە خۆشەویستی لای ئەم نادرێتە دەستی ئیرۆتیكایەكی سادە وساكار، كە هەندێك وا دەزانن نموونەی باڵای ئەدەبە:
((گوڵمان بە باخچە دەوردا، باخچەمان بە ماڵەوە بەست، دوایی بەباشی ماڵمان بەست بەخاكەوە.
كاتێ بەرەبەیان لە خەو هەستاین، نە گوڵ، نە باخچە، نە شوێنەواری ماڵەكە مابوو: خۆمان بە راكشاوی لەو چۆڵەوانییە دۆزییەوە، مشتێك پەپوولە بە دەورماندا دەسووڕانەوە: بە سپێتی دەچوونە كونی جەستەمانەوە، بە سووری لە كونی دیكەوە دەردەچوون.))
لە نێوان ئەم دوو لایەدا، خۆشەویستی شیعرەكانی، شیعرییەت لە واقیعێكی سادە و پانتایی گێڕانەوە و پەخشاندا دەبینێتەوە.
دیسانەوە خۆشەویستی هەر تەنها لەچوارچێوەی منێكی تاك دووردەكەوێتەوە و زۆرجار مۆركێكی كۆمەڵایەتیی و مەزنتری لێ وەردەگرێت:
(( وەرە شەڕ بگوازینەوە ناوماڵ
گوڵێكت تێ دەگرم،
لەروخسارتدا، بەرەبەیان دەتەقێتەوە.))
***
ئەو وتەیە راستە، كە دەڵێن، شیعر لە وەرگێڕاندا زۆر شتی وندەكات و لە هەموو كاتێكیشدا وەك خۆی ناگاتە خوێنەری زمانی دووەم، بەڵام وەرگێری ( مشتێك پەپوولە) بە چاكی زمانە پەخشانئامێزەكەی و هونەری گێڕانەوەكەی پاراستووە. رەوانی و بەردەوامییەكی پێ بەخشیون كە زیخوچەوی رەوانبێژی رێی لێ نەگرتوون، مەبەستم لەوەیە لاسایی زمانەوانیی شاعیری كردووەتەوە، بۆ ئەوەی هەر ئەو شێوازە وەک خۆی شیعرییە بە ریتم و سیستمە پەخشانئامێزە ساكارەكەی شاعیر بۆ زمانی كوردی بگوێزێتەوە. ناكرێت ئێمە بێین شیعری سەردەمی جاهیلی و نزار قەبانی و ئونسی ئەلحاج وەك یەك و بەیەك ڕیتم و سیستمی زمانەوانیی بكەین بەكوردی، بێ گوێدانە هیج تایبەتمەندییەكی جیاوازیی زەمەنی:
((نیشتمانەكەم، لەسەر پاسكیلە پەنچەرەكەی، بە ترسەوە بە شەقامەكاندا دەسووڕێتەوە، بەدوای داڵدەیەكدا دەگەڕی، كەژاوەیەك لە دزوجەردە بە تۆپ وهاوەن و ئوتۆمبیلی مینڕێژكراوەوە بە دوایەوە رادەكەن، هەموویان هاواردەكەن:
ئەی نیشتمانەكەم
چ قەدەرێكی جەرگبڕە، پاش ساڵەها چاوەڕوانی و خەونی خۆش، نیشتمان لە دەس پارێزەرانی رابكات و بەدوای داڵدەیەكدا بگەڕێت.))
ئەم دیدو بۆچوون وێنە و تێمە نوێیانە، واقیعێكی نوێ دایهێناون و بووەتە سەرچاوەی پێكهێنەر.
ئاوەها ئەم موفارەقە جوانە ناشیرینانە، لە شیعری ئەم نەوەیەی عیراقدا رەنگدەدەنەوە!
*مشتێك پەپوولە، شیعری عەبدولعەزیم فنجان، وەرگێڕانی، تەیب جەبار، وەشانخانەی باڵندە، 2019 سلێمانی.
