زه‌مه‌نی ئاوابوونی مانا
ئیسماعیل سابیر/شاعیری کورد
May 29, 2021
ئیسماعیل سابیر، لە شاعیرانی نوێی کوردە، لە ساڵی ١٩٩٤ـدا لە ناوچەی گوێڕ-موسڵ لە دایک بووە و هەنووکە لە هەولێر نیشتەجێیە. دەرچووی کۆلێژی یاسای زانکۆی کۆیەیە و بە پارێزەرییەوە خەریکە. ماوەی چەند ساڵێکە دەنووسێت و سەرلەدووی زمان و دەربڕینێکی تایبەتە کە بتوانێت دنیاکەی خۆی پێ دەربڕێت. هەروەها یەکەمین کتێبی شیعریی خۆی بە ناوی “سۆراغ بۆ شیوەنێکی نەبڕاوە” بڵاو کردووەتەوە. – ماڵپەڕی باڵندە
زه‌مه‌نی ئاوابوونی مانا
ئیسماعیل سابیر
١
لە تەماشامدا وەک ئەسپی خۆشڕەو بوو
هه‌نگاوه‌كانیان
ڕۆیشتن و ده‌سته‌ده‌سته سه‌یرم كرد كه ده‌هاتنه‌وه
بیریان چووه‌‌وه؛
ئێمه كه خۆیان بووین، فڕێ دراین له خه‌یاڵدانیاندا
چ زوو
وێنەی گیرفان و ئەلبوومی پیاوە شکستخواردووەکانیان گواستەوە سەر شاشە
به ماچه‌كانیان
لە فامیلی مۆڵ دۆلار ڕاوی حه‌زی ده‌نا، نوێنه‌رانی زوڵمه‌ت کچە بەناز و خۆشدوه‌كانیان ده‌سپارد به بزه‌ی پێشوازی و هه‌ڵه‌كه‌سه‌مای غه‌فڵه‌ت، كه موونه‌رمی؛ پره‌نسیپ و ئاگایی ئه‌م هه‌ستكوژانه‌ی سێنتڕالیزه ده‌كرد، شۆخیان ده‌چرپاند بە نیگاى كشاو تا خەویان به‌درێژایی ئه‌و شه‌وه له بێداریی ده‌تۆراند، كه كات لەناو پێخەفی ئەو مەلا دوازدە عیلمیانه دەرهەق بە تیۆرەکانی جوانی به‌نی ئاده‌م ده‌خەڵەفا، بە یاوەری فەقێیەکان به‌دیارییان لەژێر چرا و پەڕاوی زەرد و کۆنەدا ئێشکگری ده‌بووه تاكه سپارده‌ی بیناییمان.
كه‌نیزه‌كه‌‌كانی مۆدێرنه به عه‌لاگه‌ی پڕ له ئێكسسوارات ئێواران له قه‌یسه‌ری و ئه‌سواق سیروان به گێژه‌گێژ ده‌گه‌ڕانه‌وه، په‌رچه‌می حه‌زیان درێژ ده‌کرد و لەنێو شه‌قی مه‌مكیاندا له‌جیاتیی بیستوپێنج هه‌زاری بە درێژایی شه‌وه‌كه زه‌كه‌ریان تیا ده‌خه‌واند.
دوای نەشتەری سنگ و هەڵدڕینی ناوگه‌ڵ و هەموو داله خوێناوییەکان به زمان؛
ئازار نەبڕاوە بوو لە هیچ تاقیگه‌یه‌ك سۆنەر نەکرا، وەک ژنێکی سکپڕ لەناو ئاگاییماندا مایەوە ژان.
وەک ئەوەی هیچ تۆفانێکی له‌م خاكی خورافیاته‌دا هەڵی نەکردبێت (بەربەرییەکان)ـی كورد هێشتا له ئاوێنه‌ی ئه‌م مێژووه نوێیه‌دا به‌ژنوباڵای خۆیان تێر نه‌زه‌ر نه‌كردبێ، دێن به فریوی كوردبوون ئاوێنه‌ی گومانمان ده‌سته‌مۆی وه‌هم ده‌كه‌ن. به دۆلاری كاش تووڕه‌ییمان جۆش ده‌ده‌ن و ئایندەی ئەم خەیاڵۆچکانەی بەردەم گه‌نجیه‌تیمان ڕاده‌ستی خه‌نجه‌ری ناو پشتێنه‌كانیان ده‌كه‌ن، بێ هیچ سڵكردنه‌وه‌یه‌كیش؛ شه‌وانه باوه‌ش بە ماندوویەتی كۆشكه‌كانیاندا هه‌ڵده‌كشێنن و جەستەیان وەک پاکەتێکی دیاری ده‌ئاخنه سه‌رزمان و کیشوەرە تێرنه‌بووه‌كانی لەززەت.
ئێمه‌ش چه‌ندین جار ئاخر
تا به‌ره‌به‌یان چاومان لێك نه‌نا
به لاقرتێیه‌وه دۆڵی پەرییەکانمان ئارام کردەوە
په‌نجه(بێخمه)بوو؛ چاوه‌ڕوانی هه‌ڵده‌قووڵاند، ئاخر
نه‌ده‌بوو وەک ژنە یۆنانییەکان
بە شلكه ماین فریومان بدات،
لەجیاتیی ئاوی زێی گه‌وره، مۆدێلكار ماچی هه‌وایی و مه‌كری شه‌وشادیمان دەرخوار بدات.
ڕێبەرێکی هێندە ترسنۆک بوو ئاخر
لەناو تەویله‌ی ئاژەڵەکاندا به ته‌نیا جێی هێشتین
شه‌و
چه‌ندین جار وەک پەنابەرێکی بێچارە لەناو بارهەڵگرە ساردکەرەوەکانی خه‌یاڵ غەریزەم بە کارتۆنی میوەکان داپۆشی، خەونم پەڕیبووەوە ئەودیوی شارەکانی ئاخر و خۆم نا به‌س كوردم دەبینی
بە تاك شه‌لواره‌وه په‌پكه‌ی ده‌خوارد، وەک مار چاوه‌ڕوان بوو لە شاده‌مار و خه‌ونی دۆسته‌كانی بئاڵێ
شه‌و
ئەستێرەیەکی زامداری سەر دارتێلی چاوه‌ڕوانی بوو، لە ئۆرکێسترای وڵاتاندا بۆ ڕەونەقیەکانی ئەڤینی تۆ گیرۆدە دەیژەنی،
گریان.
سێبەرم تەنیا میتافیزیکی چاوه‌ڕوانی كرد به سابات و مابات
نه‌هات
له‌ژێر قه‌تماغه‌ی ئه‌م برینه‌دا بوو به كێم و زووخاو، نینۆكی ڕنییه‌وه و ماكسی كشمیری بۆ به‌ر ئه‌م ته‌نیایییه به ڕادان دا.
کە ئەمێستاش لایه‌ك نا هەموو لایەکی ژیان بە نەهامەتی داخراوە، لە پەراوێزدا په‌راوێزه جێی سێبەرەکانم
نابێتەوە له‌به‌ر گریان
لە کەمپە دوورەکان نا بە یەک دنیا برینی قورسەوە ڕۆژانە ژیان هه‌ڵناستێنم له داخان؛
بەرەو به‌شداریكردن له خولی دووه‌می دڵشكان تڕوته‌شقه‌ڵان دەکەم…
شۆڕەسوارێکی دادایی بووم، چونكه لە مه‌جلیسی دڵشكاواندا بە فەرمانی به‌لاغه‌ت ته‌راتێنم ته‌نیا بە چەمکى فشقیات و شكانه‌وه‌ی مانا کرد،
بۆیه ژیان خوێڕیانه تیغی شووژنه‌کانی خۆی لەشێوەی ژووژکێک لە به‌یاز و ناوه‌ڕۆكی لیره‌كیم چەقاند،
تیغەکانیش لە هه‌نگاوه‌كان
كه ڕاچوون و ده‌رنه‌هاتن،
دۆنکیشۆتانە خەیاڵ که‌وته سه‌ر شانمان.
وەک ورچێکی دڕ، قەفەسی ئەو هەموو دیلە خورافیەی ژینگه‌م
تێکشاند
بەسەر فه‌رهه‌نگ و كۆنتێكستی شاعیراندا چ زوو وەک هەڵۆ بازم دا،
فاریزەم بووه ددانپێدانان
هەموو ئەو دێڕە پڕ خوێنینانە كه دامنا،
کە لە دوای ناوی تۆ وەک غه‌زه‌لی خوێنین لێم ڕژا،
بە دیوان ئۆرگازم بووم، بە جێ سووراوی وه‌همدا نه‌خشم سازدا،
چ زوو له تیاترۆخانه‌كاندا ئەو لێوانەم ماچ کرد کە لە لێوی تۆ نه‌دەچوون،
چونكه دڕنده‌بوون
له شه‌ودا
هه‌ربۆیه وەک تیری بێ ناونیشان سنگ و جێخه‌وی ماندوویان دەپێکام.
وەک بەندییه‌كی ترسنۆک لە قامچیی ڕۆژگار هەڵنه‌هات، لە جێماچەکانماندا وەک پشیلەیەکی شەرمن زوو بزر بوو،
یادگارییه‌كان.
چونکە زه‌مه‌ن هیچ کاتێک ڕۆژەکانی ئێمەی به دڵ نەبووە
بۆیه ئەڤین هەمیشە بەینی لاقه‌كانمانی ته‌ڕ كردووه.
ئەسپی زمان شه‌ل بووه و ئه‌مڕۆ لەتاو تەقەڵەکانی گوتن دەحیلێنێ،
لەبه‌ر سیمای نوێی داڕشتن، ناوه‌ڕۆك شکستی لە بونیادی شووناس بار كرد و بەسەر تیۆریزه‌ی ده‌قدا، شاعیرێك بە دوای كه‌لاكی ئه‌م یادگارییانه: زۆر گەڕا
بۆ جڕت و فشقیات.
کارەبا، بە خامۆشیی کەمپە دوورەکانی ئاگایی دەچەوسێنێتەوە
پاسەوانە هارەکانی سیسته‌م وەک دەشت و ده‌ر، یاده‌وه‌ریمان بە شۆفەڵ و گرێدەر تەخت دەکەن.
ئەم پیاوانە چەندە گوناهن
له ڕۆژە قەرەباڵغەکاندا وه‌ك ئێمه خۆراکیان تەنیا بە تفەنگ تەقاندن دەست دەکەوێت.
خەڵووزی سەر عارەبانەکان بە بەرگەگرتنی نەهامەتییەکانەوە دەخۆن، ئەندامەکانی لەشیان وەک گۆشتی قوربانی هەر ڕۆژە و بەسەر مرۆڤێکی غەمبار دابەش دەکەن.
تووڕەیی سەر ڕۆژنامەکان فێڵێکە و تینوویەتیی بونیادیان پێ ناشکێندرێ.
لەناو پیشەسازییە نوێیەکاندا، ئه‌مێستا دڵ وەک میکانیک بە ئاماژه‌ی دڵڕەقییه‌كانی حه‌ز کار دەکات،
به‌ڵام ڕۆژگاریش وەک ڕووخساری کرێکاری ناو کۆگاکان ڕەش بووە، عه‌ینه‌ن چاوی تۆ کەس نایبینێت هەروا دێت له‌به‌ده‌م بیناییماندا كوێر دەبێت/ تۆخ ده‌بێت/ هار ده‌بێت.
٢
کات بۆ بەتاڵكردنه‌وه‌ی وزه‌ی ژیان لەناو باڵەخەنەکاندا بە دوای هێلكه‌ی کار دەگەڕا له‌سه‌ری كڕ كه‌وێ، لە بەرزایی کەس نابینێت ئومێد ورده ورده له گیرفانه‌كانم ده‌خزێن، ئاوێنه كوێرانه ڕوو له یادەوەرییم دەنێت، بە ڕووی قەدپاڵەکانی کاتدا جوبه‌ی شیعرم هه‌ڵده‌كشێ و بەدەم برینەوە غرورم نه‌عره‌ته ده‌كێشێ، دالێك لە حه‌ره‌می تەنیاییم غارە غارییەتی، تاقەتی قووڵبوونه‌وه‌ی شێواوی ژیانی نییە و بە غەریبی ناو تابلۆ ئه‌بستراكته‌کانی شەوم دەزەڕێت.
بۆ درێژبوونەوەی کاتە بەتاڵەکان
ناچاركراین چایه وه‌ك وزه‌ی ژیان به‌سه‌ر چاوه‌ڕوانییه‌كانماندا بکەین
لە چایخانەکاندا وەک گوڵه‌به‌ڕۆژه خه‌ون به ددانه كلۆره‌كانمان بقرتێنین.
لەو به‌رزاییانه‌ی كه وەک ئومێدێک ناوی لێنراوە ژیان؛ ده‌زانن له‌گه‌ڵ كێمه
کەوت بە زەویدا.
شەقام له‌پێناو مافی گشتی درزی خستە نێوان هەنگاوەکانی من و ئاراستەی ماشێنەکان
تا شانی دۆستێكی لێ بزر کردین؛
ڕانەوەستا و
هەستی پێ نەکرد؛ لەو شوێنەی کە وەک ئومێدێک ناوی لێ ناوە وزەى ژیان،
خه‌ریكه ده‌كه‌وێت به زه‌ویدا.
٣
ئەسپەکان قاچیان لەتاو ئازاری زۆری غارداندا شه‌ل بوو، هەنگاوەکانیش لە ڕاکردنی ناچاریدا،
شەوەکانیش…
هاوڕێکانم ئای هاوڕێ بێوه‌فاكانم ته‌نانه‌ت ئێوه‌ش وەک ئێواران وردە وردە تاریک دادێن، تا وەک ڕۆشنایی شۆڕشەکان بە تەواوی ون دەبن
دڵەکانیش…
بەرازە برسییەکان ده‌ڵێی مرۆڤن دەستيان لەناو ڕانياندا زۆر موئەدەبانە بە بەردەم مۆڵ و کتێبخانەکاندا تێپەڕ ده‌بوون،
یادگارییەکانیش…
گایەکان شاڵاویان بۆ نه‌خشی سه‌ر په‌ڕۆسووره‌كانی دڵی ئه‌وانی تر برد و زامداربوون
خەنجەری دۆستەکانیش
جەنگەکان بە وێرانەییەوە کۆتاییان پێ هات،
ماچی خۆشەویستانیش هه‌روا زوو
فڕۆکەکان به هەورە ڕەشەکاندا بێشۆل گەڕان،
مرۆڤەکانیش
كه‌وتن
هه‌روا به زه‌ویدا.
كه ڕۆیشت لە شێوەی ئەسپێکی زامدار لەسه‌ر گازه‌رای پشت به شەقامەکاندا خزا، خۆی له خۆی وه‌ردا، وەک ناپاکێک بە دوای خۆی به سكه‌خشێ بێهوده‌یی ڕاکێشا،
بۆ یادی شەوچه‌ره و بێداریی
شۆستە بە پێیەکانی چەوسێنرایەوە.
گڵۆپه‌كانی سەرشەقام تارمایی بوون،
وێنەی ترسیان بۆ شه‌وه‌كان دەکێشا.
بەرازە برسییەکان بەدەست موئەدەبی شووناسیانەوە،
ماندوو هه‌ڵگه‌ڕان
تاوه‌كوو میز لە شەقامەکاندا بوو بە فەنتازیا.
لێره ئه‌م جەنگه وا زوو کۆتایی ناهێ و ئەم ئەڤینەشمان بە هەمان شێوه
کەچی ئەوەی لە پەنای پێخەف و شەڕی خه‌وزڕاندا
بۆ هەمیشە دەمێنێتەوە و نامێنێته‌وه؛ ماچ و به‌ڵێنی دڵدارانی شەوە
ئەوه‌ی لەم كه‌رنه‌ڤاڵه‌دا جێی نابێته‌وه و دەکەوێتە خوارەوە و ناكه‌وێته دڵه‌وه؛ شتێكه ناوی لێنراوه زمان.
