غەزەلە ناودارەکەی مەولانای ڕومی و چوار وەرگێڕانی جیاواز

مەولانا جەلالەددینی ڕومی/شاعیری فارسیزمان

July 19, 2018

 

لێرەدا غەزەلێکی مەولانا جەلالەددینی ڕومی، شاعیری فارسیزمان، دەخوێننەوە، بە چوار وەرگێڕانی جیاوازەوە. ئەم وەرگێڕانە جیاوازانە لە پێناو دەرفەتێکی زیاتردایە بۆ چێژ و سەرنجدانی خوێنەر. بابەتەکە لە ئامادەکردنی جووتیار قارەمانـە و ڕێزبەندیی وەرگێڕانەکانیش هەر خۆی دایناون. – ماڵپەڕی باڵندە

 

 

 

یەک غەزەلی ڕومی و چوار وەرگێڕان
ئا: جووتیار قارەمان

 

 

دیاردەی هەبوونی چەند وەرگێڕانی جیاواز بۆ هەمان دەق لەنێو وڵاتاندا شتێکی ئاسایی و باوە و چەندین دەقی جیهانی هەن کە زیاد لە یەک کەس بۆ هەمان زمانی وەرگێڕاون. لەو دەقانەیش: «هاوزا»ی «دۆستۆیڤسکی» دوو کەس بۆ ئینگلیزییان وەرگێڕاوە، هەمان کتێب دوو کەسیش بۆ فارسییان وەرگێڕاوە؛ «گوێبگرە، پیاوی بچووک!»ی «ڤیلهێلم ڕایش» دوو کەس بۆ ئینگلیزییان وەرگێڕاوە، هەر هەمان کتێب دوو کەسیش بۆ فارسییان وەرگێڕاوە؛ کۆچیرۆکەکانی «فڕانز کافکا»یش دوو کەس بۆ ئینگلیزییان وەرگێڕاون، دوو کەسیش بۆ عەرەبییان وەرگێڕاون و؛ چەندین دەقی تری جیهانییش هەروەتر.

کاتێک سەرنج لە وەرگێڕانە جیاوازەکانی هەمان دەقی سەرەکی دەدەین، دەبینین دەکرێت بە پێی ڕوانینی وەرگێڕ بۆ ئەو دەقەی وەردەگێڕێت و سەلیقەکەی، شێوازی جیاوازی لە ڕووی ڕووکار و گەیاندنی ماناوە ببینین.

ئەم کارەیش سوود و زیانی خۆی هەیە، سوودەکەی: دەبێتە مایەی ئەوەی کە وەرگێڕ زیاتر بە پارێزەوە کارەکەی بکات و هەوڵ بدات وەرگێڕانێکی باش بکات؛ ئەگەر وا نەکات، ئەوا خوێنەران لێی دەتەکنەوە و ڕوو لە وەرگێڕێکی تری هەمان دەق دەکەن.
زیانەکەی: وزە و توانی چەند کەسێک لە هەمان دەقدا بەفیڕۆ دەچێت، لە کاتێکدا کە دەکرێت لە دەقی تردا ئەو وزە و توانە بەگەڕ بخەن و ڕاژەیەکی زیاتر زمانەکەیان بکەن: لە ڕووی ناساندنی وشەی ڕەسەنی زمانەکە و هێنانە کایەی ژانری نوێی جیهانی بۆ نێو زمانەکەیان.
لەم دوو-سێ ساڵەی دوایییشدا کە تەوژمی وەرگێڕان لەنێو کورددا زیاد بووە، چەند دەق هەن کە دوو یان سێ وەرگێڕیان هەیە.

لێرەدا نمونە بە غەزەلی ژمارە ٤٤١ی «دیوانی شەمس»ی «مەولانا جەلالەددینی ڕومی» دەهێنینەوە. ئەم غەزەلە کاک «شاڵاو حەبیبە» و من (جووتیار قارەمان) وەرمان گێڕاوە بۆ کوردی، هەروەها کاک ئازاد بەرزنجیییش وەری گێڕاوە. کاک «زانیار عەلی»یش لە ڕووی وەرگێڕانەکەی منەوە بە شێوازی خۆی لەسەر قاڵبەکێشێکی عەرووز دایڕشتووەتەوە.

خوێنەر خۆی دەتوانێت سەرنج بدات کە دەکرێت هەمان دەق بە چەند شێوازێکی جیاواز کاری تێدا بکرێت و هەمان مانایش بگەیەنێت.

 

 

 

 

١. وەرگێڕانی «شاڵاو حەبیبە»

ڕووی خۆت وەدەرخە، کە باخ و گوڵستانم دەوێ
لێو ببزوێ، کە شەکری فەراوانم دەوێ

ئەی هەتاوی حوسن، دەرکەوە ساتێ لەنێو هەور
ڕووخساری درەخشان و ئەز تابانم دەوێ[1]

بیستم لە هەوای تۆ، ئاوازی تەپڵی باز
باز هاتمەوە وا، باسکی سوڵتانم دەوێ

گوتت بەناز، پتر لەوە مەمڕەنجێنە بڕۆ
ئەو پەیڤەی پترمەڕەنجانم دەوێ

لەو بڕۆ بڕۆیەت، کە بڕۆ شا نییە لە ماڵ
ئەو ناز و مەکرە و توندیی دەرکەوانم دەوێ

لەبەر هەر دەستێ هەبێ چاکە، سەر بە خاشاکە
ئەو مەعدەنەی مەلاحەت و من کانم دەوێ

ئەم نان و ئاوی چەرخە، بێوەفایە وەک سەیلە
من ماسیم نەهەنگم، عوممانم دەوێ

یەعقووبئاسا هەموودەم هەر شین و ناڵینمە
دیداری جوانی، یووسفی کەنعانم دەوێ

بە ئەڵڵا کە شار بێ تۆ دەبێتە بەندیخانەم
ئاوارەیی و شاخ و بیابانم دەوێ

لەم هاوڕێ ئەندام‌سستانەم دڵم گیرا
شێری خودا و ڕۆستەمی دەستانم دەوێ

گیانم جاڕز بوو لە فیرعەون و زوڵمی ئەو
نووری ڕووخساری، مووسای عومرانم دەوێ

لەم خەڵقی پڕشکایەتی گریان، مەلوول کەوتم
من حەشروحەلا و نەعرەیی مەستانم دەوێ

خۆشبێژترم لە بولبول، بەڵام لە ئیرەیی عام
قفڵە لەسەر زارم و ئەز ئەفغانم دەوێ

شێخ دوێنێ بە چرا، بە دەوری شاردا گەڕا
کە لە دێوودرنج مەلوولم و ئینسانم دەوێ

گوتیان نادۆزرێتەوە، بۆی گەڕاوین ئێمە
گوتی ئەوەی نادۆزرێتەوە، لەویانم دەوێ

هەرچەند نەدارم، نامهەوێ وردەعەقیق
کانی عەقیقی، نادری شایانم دەوێ

پەنهان لە دیدەکان و گشت دیتنێ لەوڕایە
ئەوی ئاشکرا سەنعەت پەنهانم دەوێ

کاری من تێپەڕی لە هەر ئاوات و مەیلێ
لە کان و لە مەکان پایەی ئەرکانم دەوێ

گوێم بیستی چیرۆکی ئیمان و بوو مەست
کوا پشکی چاو؟ ڕووخساری ئیمانم دەوێ

لە دەستێکم جامی بادە و لە دەستێکم زوڵفی یار
سەمای ناو حەشامات و مەیدانم دەوێ

دەبێژێ ئەو ڕوبابە، کە مردم لە ئینتیزار
دەست و ئامێز و زەخمەیی عوسمانم دەوێ

منیش ڕوبابی عەشقم و ئەڤینم ڕوبابییە
لەو لوتفانەی زەخمەیی ڕەحمانم دەوێ

باقیی ئەم غەزەلە، ئەی موتریبی زەریف
گەڕیانی‌کە لەم چەشنە، کە لەم چەشنانم دەوێ

بنوێنە شەمسی پڕشکۆی تەبریز، ڕوو لە ڕۆژهەڵات
من هودهودم، حزووری سولەیمانم دەوێ

 [1] حوسن: جوانی

ئەی جیلوەدەری حوسن و جڵەوکێشی تەماشا
سەڕشتەیی دین بێ مەدەدی تۆ نییە، حاشا

نالی

________________
شەرحی ئەم غەزەلە لە کتێبی “سوڵتانی من”ـدا هەیە، کە شاڵاو حەبیبە بەم دوایییە بڵاوی کردووەتەوە.

________________

 

 

 

٢. شێوازەکەی «زانیار عەلی» کە عەرووزی بۆ داناوە و خستوویەتیە  سەر قاڵبەکێشی (ڕەمەلی هەشتیی مەحزوف: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن):

ڕوو وەدەرخە یاری جوان، باخ و گوڵستانم دەوێ
زار هەڵێنە من كەوا قەندی فراوانم دەوێ

تۆ لەنێو هەوران هەتاوی جوانیی ڕووی خۆت بێنەدەر
من برووسكە و تیشكی ڕووی وەك ماهی تابانم دەوێ!

وا دەبیستم نێو هەواكەت دەنگ و ئاوازی تەپڵ
هاتم و چووم و ئەمێستاش دەستی سوڵتانم دەوێ

تۆ بەنازان پێم دەڵێی: دڵمان مەڕەنجێنە و بڕۆ
یاری نازدار، من قسەی “تۆ مەمكە ڕەنجان”ـم دەوێ!

وەك بڵێی دەمكەیتە دەر، گۆتت: بڕۆ، شا نییە ماڵ
نازی ئاوا سەخت و توندیی هەر لە دەروانم دەوێ!

شاهی جوانانیش هەموو، هێشتاكە هەر عەیبی هەیە
لێ ئەمن ئەو خوێنشیرینە و مەعدەنی كانم دەوێ!

نانی ئەم چەرخەیش وەكوو سێڵاوە، ئەمما بێئەمەك
من كە ماسیم، هەم نەهەنگم؛ ئاوی عوممانم دەوێ!

هەر وەكوو یەعقووب بڵێم: سا ڕۆڵە با كوێر بم ئەمن
من دیداری باش و جوانی یووسفی كەنعانم دەوێ

شاری چی ئازیز؟ بەبێ تۆ هەروەكوو زیندانە بۆم
بۆیە من ئاوارەیی دەشت و بیابانم دەوێ!

وا سەراپای دڵ كە داگیرا بەهۆی هاوڕێی خراپ
شێری خودا و ڕۆستەمی ئازای لە دەستانم دەوێ!

گیانی شیرینم مەلوول بوو خۆ لە فیرعەون و ستەم
بۆیە پڕشنگێكی ڕووی موسایی عیمرانم دەوێ!

وا لە خەڵکی پڕ سکاڵا و پرسەگێڕم بوو زگار
قاڵەقاڵ و های و هووی لای كۆڕی مەستانم دەوێ!

من كە گۆیاتر لە بولبول، لێ بە زەبری ئیرەیی
مۆر لە زارم وا دراوە و شین و ئەفغانم دەوێ!

دوێكە شێخێ بەو چرایەی هات و دەوری شار گەڕا
گۆتی: بێزارم لە دێوان، كوانێ؟ ئینسانم دەوێ!

ئێمە زۆری بۆ گەڕاین و هەر نەبوو، وایان دەوت
بۆیە شێخ گۆتی: ئەوی دەس ناكەوێ، وانم دەوێ!

گەرچی ئێستا مایەپووچم، نامهەوێ وردەی عەقیق
بەڵكوو من كانی گران و پڕ لە سامانم دەوێ!

ئەو لە دیدەم نادیارە و، دیدەکەی من بۆ ئەوە
قەیدی ناكا، چونكە هێشتا یاری پەنهانم دەوێ!

کارەکەی من تێپەڕی کرد وا لەنێوی ئارەزوو
داخەكەم وا تێپەڕی، چون ماكی ژیانم دەوێ!

گوێم لە باسی دین و ئیمان خۆ گەلێكی بیستووە
کوا بەشی چاوم؟ كە وێنەی دین و ئیمانم دەوێ!

جامی بادەم وا لە دەستێك و لەوی تر بسكی یار
من سەمای ئاوا بەجۆش و نێوی مەیدانم دەوێ!

وا ڕوبابیش هەر دەڵێ: مردووم كە ماوم چاوەڕێ
دەست و دەندووكە و كەناری سازی عوسمانم دەوێ!

هەم ئەوینم وەك ڕوباب و هەم ڕوبابم بۆ ئەوین
سۆز و ئاوازی دەنووكی ناوی ڕەحمانم دەوێ!

ئەی بەزمساز، هۆ دڵەی تەڕ، تۆ لەدوای ئەم شیعرەوە
هەر هەمووی با ئاوەها بێ، من لە جۆرانم دەوێ!

شەمسی تەورێزی، دە با ڕووی تۆ هەڵێ لەو ڕۆژهەڵات
هودهودم، سا بۆیە دیداری سولەیمانم دەوێ!

مەولانا جەلالەددینی ڕۆمی
و: جووتیار قارەمان
عەرووزدانان: زانیار عەلی
————

 

 

٣. وەرگێڕانەکەی (ئازاد بەرزنجی):

ڕوو بنوێنە، تەمەننای باغ و گوڵستان ئەکەم
لێو هەڵێنە، تەمەننای قەندی فراوان ئەکەم

ئەی هەتاوی حوسن، تاوێ لەو هەورە سەردەربێنە
تەمەننای ڕوخساری  درەوشاوە و تابان ئەکەم

لە هەوای تۆوە دەنگی تەپڵی بازم هاتە گوێ
هاتمەوە، چونکە تەمەننای بازووی سوڵتان ئەکەم

بەنازەوە وتت   مەمکە هەراسان و بڕۆ
تەمەننای ئەو قسەیەت”مەمکە هەراسان”ئەکەم

ئەو بەڕێکردنەت کە”بڕۆ، شا لە ماڵ نییە”
تەمەننای ناز و وشکی و ڕەقیی دەرگاوان ئەکەم

ئەوەی لە دەست خەڵکایە وردەواڵەی جوانییە
بۆیە من تەمەننای کانگای جوانڕوویی و کان ئەکەم

ئەم نان و ئاوی چەرخە وەکو سێڵ بێوەفایە
من ماسیم و نەهەنگم تەمەننای عوممان ئەکەم

چەشنی یەعقوب حەسرەت ئەکێشم، داد و بێدادمە
تەمەننای بینینی ڕووی یوسفی کەنعان ئەکەم

ئەم شارە بێ تۆ لای من وەڵڵا عەینی زیندانە
تەمەننای ئاوارەیی کێو و بیابان ئەکەم

لەم هاوڕێ ڕۆح سستانە دڵم تەنگە و گوشراوە
تەمەننای شێری خودا و ڕۆستەمی داستان ئەکەم

گیانم مەلوول بووە لە دەست فیرعەون و ستەمی
تەمەننای  نووری ڕوخساری مووسای عیمران ئەکەم

بێزار بووم لە خەڵکی پڕ سکاڵا و دەم بە گریان
تەمەننای های و هووی و نەعرەتەی مەستان ئەکەم

لە بولبول دەنگخۆشترم و  لە حەسوودیی عەوامە
سەر زارم مۆر کراوە  و تەمەننای فیغان ئەکەم

دوێنێ شێخێکم دی  بە چراوە شار ئەگەڕا:
پەستم لە دێوودرنج، تەمەننای ئینسان ئەکەم

وتیان گەلێ گەڕاوین، ئەوەی تۆ  نابێ عەیان
وتی من تەمەننای”ئەوەی نابێ عەیان” ئەکەم

هەرچەندە موفلیسم قایل نیم بە ئاقیقی ئەقڵ
کە تەمەننای ئاقیقی دەگمەن و هەرزان ئەکەم

پەنهان لە گشت دیدەکان و گشت دیدەکانیش لەو
تەمەننای سەنعەتدیار و خۆ لەگشت پەنهان ئەکەم

گوێم کە سەرگوروشتەی ئیمانی بیست یەکسەر مەست بوو
کوا سەهمی چاو؟  تەمەننای ڕوخساری ئیمان ئەکەم

بە دەستێ جامی بادە و بە دەستێ تر زوڵفی یار
تەمەننای سەمایەکی وای نێوان مەیدان ئەکەم

ئەو ڕەبابە ئەڵێ ” هێند چاوەڕێم کرد وا مردم ”
تەمەننای دەست و دامێن و زەخمەی عوسمان ئەکەم

من هەم ڕەبابی عیشقم و هەم عیشقیشم ڕەباب
تەمەننای جوانیەکانی ژەنینی ڕەحمان ئەکەم

ئەوەی ماوە لەم غەزەلەش ئەی موتریبی زەریف
بەم تەرزە تەواو کە، تەمەننای تەرزی جوان ئەکەم

ئەی شەمسی شکۆی تەورێز لە شەرقەوە ڕوو بنوێنە
من هودهودم و تەمەننای حزووری سڵێمان ئەکەم

—————————-
– دوێنێ شێخێکم دی بە چراوە: ڕەنگە ئاماژە بێت بۆ دیۆجینیسی کەلبی، کە فەیلەسووفێکی کۆنی یۆنان بووە و ڕۆژێکیان بە ڕۆژی نیوەڕۆ چرایەکی بەدەستەوە بووە و کاتێک لێیان پرسیوە: بەم ڕۆژی ڕووناکە ئەم چرایە چییە بەدەستتەوە و بەدوای چیدا وێڵیت؟ لە وەڵامدا وتوویەتی: بەدوای ئینساندا دەگەڕێم.
– عومان: بەشی باشووری کەنداوی فارس، کە سیمبوڵی دەریایەکی خوداییە.
– تەپڵی باز: ئەو تەپڵە بووە کە لە کاتی فڕاندنی بازدا لێیان داوە.
– ئاقیقی دەگمەن و هەرزان: لێرەدا وشەی هەرزان بە مانای بەهادار دێت، لە کۆندا وا بەکارهێنراوە.
– سەنعەتدیاری خۆ لەگشت پەنهان: واتە ئەو کەسەی کە سەنعەتەکەی دیارە و لەبەرچاوە بەڵام خۆی نادیارە.
– سەهمی چاو: کینایەیە لە بینینی حیسسی.
– زەخمە: ئەو پەڕەی کە ئامێری مۆزیکیی ژێداری پێ دەژەنن.
– ڕەحمان: (لە دوا بەیتدا) مەبەست لە خودایە.

---

 

٤. وەرگێڕانەکەی من(جووتیار قارەمان):

ڕوو بنوێنە کەوا باخ و گوڵستانمە ئارەزوو
بیکەوە لێو کەوا قەندی فراوانمە ئارەزوو

تاوی جوانی بێرە دەرێ بۆ تاوێکی لە هەوران
دە خۆ من ڕووخسارەکەی زەڕقی تابانمە ئارەزوو

لە هەواکەت وا دەبیستم ئاوازەکەی تەپڵی باز
گەڕامەوە کە من بازووی ئەو سوڵتانمە ئارەزوو

بە نازەوە کوتت بە من: مەمکە دڵمان و بڕۆ
دەی من هەر ئەو کوتەیەت: مەمکە دڵمانمە ئارەزوو

دەرکردنێ پێمت کوت کە: هەڕۆ شا لە ماڵ نییە
ناز و نووزی ئاوا و توندیی ئەو دەروانمە ئارەزوو

هەر جوانێ بە ئەندازەی خۆی لە بێکەڵکی وا تێدا
ئەو مەعدەنی خوێنشیرین و هیی ئەو کانمە ئارەزوو

نان و ئاوی ئا ئەم چەرخە، چون سێڵاوە بێئەمەک
ئەمن ماسیم، هەم نەهەنگم؛ جا عوممانمە ئارەزوو

یەعقوبئاسا هەر بڵێم من: ڕۆڵە کوێراییم دایە
ئەو دیدارە باشەی یۆسووی ئەو کەنعانمە ئارەزوو(یۆسوو: یوسف)

دەی وەڵڵا ئەم شارە بێ تۆ، بۆ من وەکوو زیندانە
ئاوارەیی کێوەکان و بێئاوانمە ئارەزوو

ئا لەم هاوڕێ پووچەڵانە  داگیرا دڵ سەراپای
شێری خودا و ڕۆستەمەکەی ئەو دەستانمە ئارەزوو

ئیدی گیانم وا زگارە لە فیرعەون و ستەمی
ئەو پڕشنگەی ڕووخساری موسای عیمرانمە ئارەزوو

لەم خەڵکە پڕ لە سکاڵا و پرسەگێڕە زگار بووم
ئەو های و هوو و هاوارانەی لای مەستانمە ئارەزوو

لە بولبول گۆیاترم من، لێ لە تاو ئیرەیی خەڵک
مۆر لە دەمم وا دراوە و هەر ئەفغانمە ئارەزوو

دوێ شێخێ بە لامپاوە گەڕا پەڕانپەڕی شارێ
لە دێو و خێوان بێزارم، هەر ئینسانمە ئارەزوو

کوتیان: خۆ وە دەس ناکەوێ، ئێمە لەبۆی گەڕاوین
کوتی: هەرچی دەس ناکەوێ، ئەو شتانمە ئارەزوو

گەرچی مایەپووچم ئەمن، عەقیقی وردەم ناوێ
کانی عەقیقی دەگمەن و، زۆر گرانمە ئارەزوو

پێوار لە دیدەکان و، هەموو دیدەکان لە ئەو
خۆ من ئەو کار ئاجاخەی پەنهانمە ئارەزوو

کارەکەی من تێپەڕی کرد لە هەر ئارەزوو و تەما
هەر درک و ناسینی ماکەکەی ژیانمە ئارەزوو

زۆر بیستی گوێم لە باسی ئیمان و ئەوا مەست بووە
کوانێ بەشی چاوەکانم؟ دەی من چێرەی ئەو ئیمانمە ئارەزوو

لە دەستێکدا جامی بادە، لە دەستێکیش بسکی یار
دەی سەمایەکی لەو چەشنە و لەو مەیدانمە ئارەزوو

وا ڕوبابیش هەر دەڵێ: مردوومە لە چاوەڕوانی
دەست و دەنووکە و کەناری ئەو عوسمانمە ئارەزوو (عوسمان: شیهابەددین عوسمان، یەکێکە مۆسیڤاژەنەکانی کۆڕنیشەکانی مەولانا)

ئەمن هەم ڕوبابی عیشقم، هەم عیشقیشم ڕوبابی
سۆزەکانی ئەو دەنووکەیەی ڕەحمانمە ئارەزوو(ڕەحمان: ناو و سیفەتی خودایە)

لێرە بە دوای ئەم غەزەلە، بەزمگێڕی دڵتەڕ، هۆ!
هەر هەمووی با بەم جۆرە بێ، ئەم جۆرانمە ئارەزوو

هۆ شەمسی تەورێزی! با ڕووت لە ڕۆژهەڵاتۆ هەڵبێ
هودهود خۆمم، جا دیداری سولەیمانمە ئارەزوو

 

___________________________
تاو: خۆر، هەتاو
زەڕق: درەوشاوە، تیشکدەر، بریقەدار
دڵمان: ڕەنجاندن
هەڕۆ: بڕۆ
دەروان: دەرگاوان
سێڵاو: لافاو
بێئاوان: بیابان
بێئەمەک: بێوەفا
زگار: مەلوول
لامپا: چرا
پەڕانپەڕ: دەوارندەور، چواردەور
پێوار: نادیار
ئاجاخ: دیار
ماک: ڕەسەن، بنچینە، ئەسڵ
چێرە: ڕوخسار، سیما، صورت
دەنووکە: ئامرازی ژەنینی ئامێرە مۆسیقییە ژێدارەکانە.